Το τυχερό φουλάρι που θα φορέσουμε στη συνέντευξη για δουλειά. Η φωτογραφία
των παιδιών στο πορτοφόλι μας. Το μενταγιόν που δεν αποχωριζόμαστε. Η γαμήλια πρόσκληση
στο έπιπλο της κρεβατοκάμαρας. Τα παραπάνω αποτελούν παραδείγματα μεταβατικών
αντικειμένων των ενηλίκων-τα αντίστοιχα λούτρινα αρκουδάκια της παιδικής
ηλικίας- και λειτουργούν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Δημιουργούν ένα ασφαλές
πλαίσιο σε καταστάσεις άγχους, μας προσφέρουν θαλπωρή και οικειότητα σε ένα
στρεσογόνο και αφιλόξενο περιβάλλον.
Η χρήση των μεταβατικών αντικειμένων (λούτρινο παιχνίδι, κουβερτούλα, κούκλα
ή οτιδήποτε άλλο) εμφανίζεται κατά τον τέταρτο με δωδέκατο μήνα της ζωής του
παιδιού και είναι πολύ σημαντική για την ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη. Η
προσκόλληση που δημιουργείται στο συγκεκριμένο αντικείμενο του προσφέρει
ανακούφιση όταν βιώνει δυσφορία από τον αποχωρισμό με τους γονείς του και το βοηθάει
να ανεξαρτητοποιηθεί. Μαθαίνει να αυτο-καθησυχάζεται και να μην είναι πλήρως
εξαρτημένο από τους γονείς του, εως ότου μπορέσει να απαλλαχθεί από την
προσκόλληση στο αντικείμενο και να νιώσει ηρεμία ανεξάρτητα από την παρουσία
του. Σταδιακά βιώνει τον εαυτό του ως ξεχωριστό ον που μπορεί να δημιουργήσει πραγματικές
σχέσεις με περισσότερα του ενός αντικείμενα (έμψυχα και άψυχα) του εξωτερικού του
κόσμου.
Τα μεταβατικά αντικείμενα των ενηλίκων είναι καμουφλαρισμένα και όχι τόσο
έκδηλα όσο των παιδιών. Ένα αναμνηστικό δώρο δεν αποτελεί απλά μια θύμηση του
παρελθόντος, δεν είναι ένα απλό αντικείμενο. Πολλές φορές λειτουργεί σαν μια πηγή
θετικών συναισθημάτων που συνδέονται με τη συγκεκριμένη ανάμνηση και που είναι
απαραίτητο να αντλήσουμε για να ανταπεξέλθουμε σε ένα άγνωστο περιβάλλον. Ανατρέχουμε
στη φωτογραφία της οικογένειάς μας και νιώθουμε ανακούφιση γιατί διαπιστώνουμε
ότι έχουμε μια «ιστορία ύπαρξης», ότι συνδεόμαστε με τον υπόλοιπο κόσμο σε μια
ασφαλή βάση.
Λειτουργεί σαν μια γέφυρα που ενώνει τον εσωτερικό μας κόσμο με
την εξωτερική πραγματικότητα. Για παράδειγμα, το αίσθημα ανασφάλειας και
στέρησης του ερωτευμένου ζευγαριού που βρίσκεται σε απόσταση ανακουφίζεται με
την ενωτική δύναμη μιας κάρτας ή φωτογραφίας που υπενθυμίζει πως η σχέση είναι
πραγματική, πως υπάρχει σύνδεση με το έτερον ήμισυ, πως ο καθένας δεν είναι
μόνος και ξεχασμένος. Αν το κινητό μας χαθεί, το αίσθημα άγχους που μας
κατακλύζει έχει να κάνει και με την αίσθηση αποκοπής από τις επαφές μας, ότι
αποκλειόμαστε από την σύνδεση και επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο. Όλοι
χρησιμοποιούμε τέτοιους μηχανισμούς άμυνας- προστασίας του εαυτού μας. Ωστόσο,
η υπερβολική και επαναλαμβανόμενη χρήση τους συνδέεται με την ιδεοψυχαναγκαστική
διαταραχή.
Κατά αντιστοιχία με το μεταβατικό αντικείμενο, ένας από τους βασικούς
στόχους της ψυχοθεραπείας είναι το θεραπευτικό δωμάτιο να αποτελέσει μια νησίδα
ασφαλείας. Εως ότου ο θεραπευόμενος μπορέσει να εσωτερικεύσει μια γονεϊκή
φιγούρα που τον αγαπά και τον αποδέχεται, χρησιμοποιεί αμυντικούς μηχανισμούς για
να αντέξει το άγχος της επικριτικής γονεϊκής φιγούρας. Στόχος λοιπόν του
θεραπευτή είναι να δημιουργήσει ένα οικείο και ασφαλές πλαίσιο προκειμένου ο
θεραπευόμενος να μπορέσει να του προβάλει το ρεπερτόριο των γονεϊκών προτύπων
που τον ταλαιπωρούν ώστε μετέπειτα να τα επιλύσει.
Ο θεραπευτής δεν πρέπει να «παρασυρθεί»
από την προβολή του επικριτικού γονέα σε αυτόν, αλλά να αναγνωρίσει τη
διαδικασία και να δημιουργήσει ένα ασφαλές πλαίσιο ώστε και ο θεραπευόμενος να
αναγνωρίσει με τη σειρά του αυτούς τους μηχανισμούς άμυνας, να τους εξετάσει, να
διαπιστώσει πώς δημιουργήθηκαν, από που προήλθαν και να τους αντιμετωπίσει σε
ρεαλιστικό επίπεδο. Να αντιμετωπίσει τα άγχη και τις φοβίες του με τη βοήθεια
του θεραπευτή μέχρι να νιώσει ασφαλής και με αυτοπεποίθηση να αντιμετωπίζει
μόνος του τις εσωτερικές του συγκρούσεις. Η ανακουφιστική λειτουργία της
θεραπείας δεν πρέπει να λειτουργεί καταχρηστικά, εξαρτητικά και επ’ αόριστον, όπως
δεν μένουμε προσκολλημένοι επ’ αόριστον στα λούτρινα αρκουδάκια μας. Αποτελεί
έναν τρόπο εκμάθησης λειτουργικών συμπεριφορών και σκέψεων σε αγχογόνες
καταστάσεις που θα αντλούνται από εμάς τους ίδιους και όχι από ένα
μεταβατικό-εξωτερικό αντικείμενο.